«Ο άνθρωπος δεν ταράζεται από τα πράγματα, αλλά από τις ιδέες του για τα πράγματα» Επίκτητος.
Η γνωσιακή ψυχοθεραπεία είναι μια δομημένη παρέμβαση, εστιασμένη, με προκαθορισμένους στόχους. Συνήθως, εφαρμόζεται ως βραχεία θεραπεία για αρκετές ψυχικές διαταραχές, με εβδομαδιαίες κατά κανόνα συνεδρίες, διάρκειας 50 λεπτών η κάθε μια, συνολικά κυμαινόμενες από 15 έως 30 τον αριθμό. Η εντόπιση και αντιμετώπιση δυσλειτουργικών νοητικών κατασκευών ή «γνωσιών» που θεωρούνται ότι συμμετέχουν στην αιτιοπαθογένεια της συγκεκριμένης ψυχοπαθολογίας, αποτελούν την πεμπτουσία της παρέμβασης. Ασθενής και θεραπευτής συνεργάζονται για την ανάδειξη των γνωσιών του πρώτου και την επεξεργασία τους ως «υποθέσεων εργασίας». Ακολούθως εξετάζεται κατά πόσο αυτές συμμετέχουν πιθανόν στη δημιουργία ψυχοπαθολογίας. Μέσα από αυτή την επεμβατική διαδικασία αναμένεται τροποποίηση των δυσλειτουργικών γνωσιών που, συμπαρασύροντας και τις άλλες ψυχοπαθολογικές παραμέτρους (σωματικές, συναισθηματικές και συμπεριφορικές) θα οδηγήσει σε ουσιαστική βελτίωση αλλά και πρόληψη των υποτροπών.

H γνωσιακή θεωρείται ως η πιο γνωστή, δοκιμασμένη και ως η πιο προτυποποιημένη επέμβαση (golden standard) σε κλινικό επίπεδο. Αποτελεί τη θεραπεία πρώτης επιλογής για πλειάδα ψυχικών και ψυχοσωματικών νοσημάτων.

Τα υπάρχοντα δεδομένα πιστοποιούν την αποτελεσματικότητά της στην κατάθλιψη και στην πλειονότητα των αγχωδών διαταραχών, την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, τις διαταραχές πρόσληψης τροφής, ενώ στην διπολική συναισθηματική διαταραχή (ιδιαίτερα στις καταθλιπτικές φάσεις) και στη σχιζοφρένεια συμπληρώνει τη φαρμακευτική δράση.

Στη θεραπεία των σωματόμορφων διαταραχών η γνωσιακή υπερέχει έναντι των άλλων ψυχοθεραπειών, μολονότι η αποτελεσματικότητά της υπολείπεται σε σύγκριση με λ.χ την αντίστοιχη αποτελεσματικότητά της στις αγχώδεις διαταραχές.